Voor de tweede keer adopteren: hoe bereid ik mijn kind(eren) voor op de komst van een broer of zus?

(eerder verschenen in VAG-magazine)

De komst van een broertje of zusje is voor elk gezin een spannende tijd. Misschien kan jouw kind niet wachten tot hij er een speelkameraadje bij heeft. Of misschien is de reactie eerder lauw. Als ouder wil je je kind zo goed mogelijk voorbereiden op de komst van het nieuwe gezinslid. Het is immers een gebeurtenis die belangrijke veranderingen met zich meebrengt. "Hannah was zeven jaar toen we Mai adopteerden uit Vietnam", vertelt adoptiemama Els. "Op die leeftijd besefte ze al goed wat er gaande was en keek ze uit naar het moment dat haar zus kwam."

Een nieuw gezinslid betekent een nieuwe balans zoeken. Op praktisch en organisatorisch vlak zullen er aanpassingen zijn, maar ook de gezinsdynamiek wijzigt. Als gezin zal je hieraan moeten wennen en dit vraagt tijd en inspanning. Door je kind reeds vooraf te betrekken bij de adoptie van een volgend kind, kunnen jullie hierin samen de weg vinden.

Erover vertellen

Wanneer en hoe je vertelt over je gezinsuitbreiding hangt af van de leeftijd van je kind. "Toen Hannah anderhalf jaar was, besloten we om nog een tweede kindje te adopteren. Ze was toen nog te jong om te beseffen wat adoptie en de procedure inhield", vertelt Els. Katherine d'Hoore (orthopedagoog en medewerker bij Steunpunt Adoptie) beaamt dit: "Baby's en peuters kan je moeilijk voorbereiden op een broertje of zusje. Hun taal is nog in volle ontwikkeling en zij kunnen nog niet inschatten wat tijd betekent. Pas rond de leeftijd van vier jaar beginnen kinderen een link te leggen tussen bijvoorbeeld tandenpoetsen en slapengaan, maar ze zullen nog niet weten wat 'straks', 'vorige week' of 'binnen een jaar’ betekent. Een degelijk besef van tijd komt pas vanaf de lagere schoolleeftijd." Katherine raadt dan ook aan om jonge kinderen pas in te lichten over de komst van een broer of zus totdat er concrete informatie is, zoals een foto of afreisdatum. "Voor een kind dat nog geen tijdsbesef heeft, is een jaar eindeloos lang. Dit kan voor onnodige stress zorgen. Jonge kinderen hebben een zogenaamd 'egocentrisch' wereldbeeld, waardoor de kans bestaat dat ze het al dan niet slagen van de adoptie aan zichzelf toewijzen. Zo geloven ze bijvoorbeeld dat de adoptieprocedure sneller gaat als zij zich goed gedragen of dat de komst juist wordt uitgesteld als ze maar hard genoeg wensen dat er geen broer of zus komt. Dit magisch denken is typisch voor kinderen van de leeftijd van drie tot zes jaar. Hierdoor wacht je beter met vertellen totdat er een perspectief op adoptie is, zodat je duidelijk kan uitleggen wat er zal gebeuren. Vermijd echter wel dat je kind het nieuws van iemand anders te horen krijgt, want dat kan het vertrouwen tussen jullie schaden."

Eens je kind een beter tijds- en taalbegrip heeft, kan je actiever aan de slag met het nieuws. Zo kan je boeken voorlezen over de komst van een tweede adoptiekind of praten over hoe je kind de rol van grote broer of zus zal invullen. Ook kan je je kind tekeningen laten maken over het onderwerp of kan je een ontmoeting organiseren met een gezin met meerdere adoptiekinderen. Een dergelijke ontmoeting maakt de situatie concreet.

"Kinderen die al wat ouder of tiener zijn, moeten kunnen groeien in het idee", zegt Katherine. "Je kan hen uitleggen waarom je de keuze maakt om te adopteren, wat de stappen zijn en wat de gevolgen zullen zijn voor hen. Onzekerheden en standpunten kunnen op tafel worden gelegd. Zo maken jullie samen het proces door." Overdreven veel aandacht geven aan de gebeurtenis kan een averechts effect hebben, maar een eerlijke en open communicatie is belangrijk. Els vertelt: "Uiteindelijk heeft de adoptieprocedure van Mai meer dan vijf jaar geduurd. Naarmate Hannah ouder werd, konden we er dus met haar over praten. We communiceerden daar open over en zij liet dat toe. Meer nog: ze leefde echt mee. Als we een tegenslag te verwerken kregen, kon ze zaken zeggen zoals: “Geen zorgen, mama en papa, mijn zusje komt wel.” Vanaf het begin hebben we er bij onze communicatie op gelet om ook telkens uit te leggen hoe alles bij haar was verlopen. Dat vond ze geweldig om te horen."

Het karakter van je kind speelt evenzeer een rol in de timing van je aankondiging. Als je kind vaak angstig of ongerust is, kan de onvoorspelbaarheid van een adoptieprocedure nieuwe bezorgdheden creëren voor je kind. In dat geval wacht je ook beter totdat er voldoende duidelijkheid is over de adoptie.

Elk kind reageert anders

Elk kind reageert anders op de komst van een broer of zus. Misschien zegt je kind vlakaf dat hij geen broer of zus wil. Of misschien is je kind wel enthousiast, maar gedraagt hij zich toch wat onrustiger en onstuimiger dan anders. Indien je kind ander gedrag stelt dan je normaal gewend bent, kan dit erop wijzen dat je kind angst ervaart. Dit is normaal. "Beeld je maar eens in dat je partner plots thuiskomt met iemand anders", zegt Katherine, "en dat jij voortaan alles moet delen met die persoon: aandacht, liefde, zorg, tijd … Als je je verplaatst in de situatie van je kind, dan is het niet verwonderlijk dat hij het moeilijk heeft met de gedachte zijn ouders te moeten delen." Zo kan het zijn dat je kind angst heeft voor een verlies aan stabiliteit of vreest voor de eigen positie in het gezin. "Kinderen worstelen soms met het idee dat ze minder graag gezien of misschien wel ingeruild zullen worden. Bij adoptiekinderen kan deze angst des te reëler aanvoelen: ze kennen immers de verlieservaring en zijn bang dat ze opnieuw zullen afgestaan worden. De komst wordt dan als bedreigend ervaren", stelt Katherine.

Indien je vermoedt dat je kind zich onzeker of angstig voelt, kan je hier als ouder woorden aan geven. Katherine legt uit: "Je hoeft de vrees niet zozeer te bevragen, maar kan het wel benoemen. Je kan bijvoorbeeld zeggen dat je ziet dat het voor je kind niet gemakkelijk is of dat je merkt dat hij met het gevoel rondloopt dat er veel gaat veranderen. Op deze manier geef je gehoor aan de noden van je kind en laat je blijken dat het oké is dat je kind zich zo voelt. Je wuift niets weg: je kind mag hiermee naar jou komen. Jij bent er vervolgens om te luisteren en je kind gerust te stellen." Hierbij is het belangrijk om niets te beloven dat je niet waar kan maken. "Het is zinvoller om de plek van je kind in het gezin te bevestigen dan te beloven dat alles leuker zal zijn als zijn broertje of zusje er is. Jullie horen bij elkaar en jullie houden van elkaar. Dat is essentieel. De komst van een broer of zus verandert dit niet. Als je kind het niet leuk vindt dat er iemand bijkomt, dan hoef je hem niet te overtuigen van het tegendeel."

Voorbereiding en verwachtingen

Eens de adoptie concreter wordt, kan je je kind verder betrekken bij de voorbereidingen. Hiertoe zijn veel, soms creatieve, mogelijkheden. Als de slaapkamer moet worden klaargemaakt, kan je je kind spullen laten uitkiezen. Als je zicht hebt op een afreisdatum, kan je een kalender maken waarop jullie de dagen aftellen. Daarnaast kunnen jullie samen beslissen welke foto's worden opgestuurd naar het land van herkomst of welk speelgoed naar het nieuwe broertje of zusje gaat. Door aparte speelgoeddozen te gebruiken, kan je duidelijk maken wat van wie zal zijn. "Wij zijn samen kleertjes gaan kopen voor Mai", vertelt Els. "Hannah had ook een doos met speelgoed klaargezet waarmee ze wilde spelen als haar zus kwam. Voor bepaald speelgoed was haar zus al te oud, voor andere zaken nog te jong. We legden haar dat uit, maar zelf kon Hannah dat nog niet goed inschatten." Katherine vult aan: "Als ouder maak je alles best zo realistisch mogelijk voor de kinderen die er al zijn. Het is leuk om te bedenken wat jullie allemaal kunnen doen als broer of zus er is, maar misschien draait het anders uit. Mogelijks ervaart het nieuwe kind verdriet na aankomst, kan het moeilijk slapen of heeft het moeite met de overschakeling naar een gezinsstructuur. Hierover kan je al op voorhand afspraken maken met je kinderen. Zeker als er indicatie is dat het moeilijk wordt, is het belangrijk dat je dit durft aankaarten zodat de verwachtingen realistisch zijn."

Reis en verblijf

In sommige herkomstlanden is een verblijf van enkele weken of maanden vereist. Hierbij sta je voor de keuze om wel of niet met het hele gezin af te reizen. Een aantal praktisch en emotionele overwegingen kunnen de doorslag geven. "Wij hebben Hannah niet meegenomen naar Vietnam", legt Els uit. "We gingen er niet zo lang zijn en Hannah kon bij onze ouders blijven logeren. Ik denk dat het voor haar leuk was om nog een laatste keer de volle aandacht te krijgen. Via Skype spraken we elkaar dagelijks. Hannah heeft haar zus dan ook voor de eerste keer via Skype ontmoet. Ze moest wenen op het einde van het gesprek. Dat was moeilijk, maar ze werd in België in de watten gelegd en wij konden zo focussen op Mai en het administratief proces. Mochten we langer in Vietnam geweest zijn, hadden we Hannah waarschijnlijk wel meegenomen. Of dan zouden we één van onze ouders hebben gevraagd om over te komen samen met haar."

Thuiskomst

Voor het eerste kind in het gezin is de komst van een broer of zus het meest ingrijpend. Het tweede kind is immers niet anders gewend dan dat het moet delen. Hoe een kind reageert op de feitelijke gezinsuitbreiding verschilt opnieuw van kind tot kind. “Het is normaal als je oudste kind tijdelijk terug gedrag stelt waar het in principe al was uitgegroeid”, zegt Katherine. “Denk aan bedplassen, gedragen willen worden of een papfles krijgen. Ook verlatingsangst of slaapproblemen kunnen die eerste maanden na aankomst van broer of zus weer de kop opsteken.” Els vertelt: "Hannah was nooit openlijk jaloers en stelde geen moeilijk gedrag. Wat echter opviel, is dat ze kon 'verdwijnen'. Als we bezoek kregen en alle aandacht ging naar Mai, was ze plots weg en moesten wij haar gaan zoeken. Het was alsof ze uittestte hoelang het zou duren voordat we merkten dat ze er niet was." Als ouder dien je dit basisvertrouwen met je oudste kind dan verder te versterken. Ook hierbij helpt het om gevoelens te benoemen, zodat je kind zich gezien en begrepen voelt. "Het was voor ons even goed wennen om de aandacht te verdelen", lacht Els. "Hannah was al ouder en kon zelfstandig haar plan trekken, maar ze verlangde naar die individuele aandacht van ons. Logisch ook: Hannah is zeven jaar enig kind geweest. Hoewel ze enthousiast was over de komst van Mai was dat voor haar toch een hele aanpassing. Geleidelijk hebben we hier samen onze weg in gevonden."

Bronnen

http://blog.lauteropmaat.nl/tijdsbesef-kinderen-hoe-zit/
Brochure "Voor de tweede keer adopteren" - Stichting Adoptievoorzieningen