Omgaan met moeilijk gedrag van je adoptiekind in de prille hechtingsperiode

(eerder verschenen in VAG-magazine)

Het lijkt een tegenstrijdige titel: grenzen stellen aan moeilijk gedrag en tegelijk bouwen aan die nieuwe, warme band met je adoptiekind(eren). Hoe rijm je de beide? In dit artikel gaan we dieper in op mogelijke oorzaken van moeilijk gedrag, wat je ermee kan doen en hoe je tegelijk inzet op hechting.

Het wat en waarom van moeilijk gedrag

Adoptiekinderen tonen in de periode na aankomst soms gedrag dat op het eerste zicht moeilijk te begrijpen is: eten wegnemen, spullen stelen, hard schreeuwen, zichzelf of anderen pijn doen,... De adoptieovergang is een zeer ingrijpende periode. Kinderen begrijpen niet goed wat hen overkomt en reageren hier soms, heel begrijpelijk, op door hevig verzet. Het gaat ook vaak om normaal gedrag dat voordien nodig was om te overleven in een abnormale situatie.  Sommige kinderen kregen misschien de ene dag wel te eten en de volgende dag niet. Voedsel hamsteren was dan levensnoodzakelijk. Anderen moesten letterlijk concurrenten overschreeuwen en wegduwen omdat ze anders niet gehoord en gezien werden. Dit overlevingsgedrag kan heel lastig zijn, maar is logisch als je het plaatst binnen zijn context en de samenhang ziet met het vervullen van essentiële behoeften. Volgens de pesso-psychotherapie heeft iedereen, ook ieder adoptiekind, vijf behoefteniveaus: behoefte aan plaats, voeding (letterlijk en figuurlijk), steun en ondersteuning, bescherming en begrenzing. Als aan deze behoeften niet voldaan is, heeft dat een grote invloed op verdriet, boosheid en agressie. Wie honger of pijn heeft, bang is of negatief over zichzelf denkt, kan sneller boos worden. Als er (langere) tijd in mindere of meerdere mate niet voldaan is aan behoeften, laat dit trauma achter. We zien een wisselvallig, onvoorspelbaar en soms explosief kind dat zichzelf moeilijk kan reguleren. Achter het moeilijke of onhandelbare gedrag zit echter heel veel angst verborgen. 

Een andere factor die meespeelt, is het temperament ofwel den aard van ’t beestje dat eerder moeilijk of net makkelijker is. Je bent niet het één of het ander. Het is een spectrum aan vaardigheden en eigenschappen die je van nature meekrijgt. Kinderen met een moeilijker temperament, hebben meer moeite om zich aan te passen aan een nieuwe situatie, zijn meer prikkelgevoelig, minder troostbaar en ervaren we als moeilijker om contact mee te maken. Kinderen met een makkelijker temperament zien we als flexibeler, kunnen beter omgaan met prikkels, zijn eenvoudiger te troosten en ervaren we als vlotter in de omgang. Als we het hebben over aanleg, hebben ontwikkelingsstoornissen als ADHD en ASS een belangrijke invloed op het gedrag. Daarnaast zorgt een verstandelijke beperking ervoor dat je kind anders reageert dan je verwacht.

Tot slot is moeilijk gedrag soms gewoonweg leeftijdsadequaat voor een kind ongeveer 2 à 3 jaar. Het ontwikkelt een zelfbesef, wil alles zelf doen en laten zien wat het kan. Hierbij ervaart het kind heel vaak remmingen en belemmeringen, nl. opvoeders die ‘nee’ zeggen. Het nut hiervan is voor het kind op die leeftijd nog niet duidelijk. Bijgevolg zal het boos reageren door te schreeuwen, te slaan, te stampen, te vernielen, te schelden of koppig te zijn. Anders gezegd, de behoefte aan begrenzing is de enige behoefte die een kind niet meteen blij maakt als ze vervuld wordt. Deze periode maakt elk kind doorheen de ontwikkeling in meerdere of mindere mate door. Het maakt deel uit van een normaal hechtingsproces. Wanneer kinderen op latere leeftijd in het gezin komen en je als ouder in de gehechtheid moet teruggaan en inhalen, kan je stellen dat zo’n koppigheidsfase ook leeftijdsadequaat is op oudere leeftijd (cfr. de hechtingspiramide van Truus Bakker).

Een wisselwerking van deze verschillende factoren ligt aan de basis van moeilijk gedrag. Je moet er ook mee rekening houden dat het kind de taal nog niet voldoende machtig is en misschien gewoon niet begrijpt waarom iets niet mag. Deze eerste periode na aankomst is ontzettend overrompelend voor het kind. Alles is nieuw: geuren en kleuren, maar ook subtiele gelaatsuitdrukkingen en stemintonaties. Deze eerste periode is er vooral één van wennen en minder van opvoeden in de traditionele zin van het woord.

Bezint eer ge begint

Betekent dit dan dat je alles zijn gangetje kan laten gaan? Zeker niet. Hierover straks meer. Laten we eerst stilstaan bij wat ‘moeilijk gedrag’ betekent voor jou als adoptieouder.
Boosheid kent veel synoniemen: drift, uit je dak gaan, woede, kwaadheid. Wie kwaad wordt, laat zien dat zijn grens bereikt is, wie dit opkropt toont helemaal niets. Dat is precies de les die je je kind wil meegeven: boos zijn mag. Het is de manier waarop je deze uit en beheerst die het verschil maakt.
Als opvoeder moet je weten wat je belangrijk vindt; met welk gedrag je meer of minder moeite hebt; wat je meer of minder snel boos maakt. Zelfkennis, je bewust zijn van je eigen ervaringen en kwetsbaarheden, is onmisbaar. De volgende vragen helpen hierbij:

• Over welk (boos of agressief) gedrag bij je kind struikel je? Bv.: schelden, bedreigen, schreeuwen, schoppen, slaan, gooien en smijten, kapot maken, stelen,…
• Wanneer en waar doet dit gedrag zich voor? Bv.: thuis, in de winkel, op school,…
• Wanneer is het begonnen? Of is dit onduidelijk?
• Hoe vaak komt het voor? Is dat altijd op dezelfde manier?

De één heeft nauwelijks moeite met boosheid en agressie: ‘Dat hoort erbij.’ De ander ervaart agressief gedrag als negatief omdat het hem/haar teleurstelt, machteloos of onzeker maakt en keurt daarom elke vorm van agressiviteit bij zijn/haar kind af. Veel ouders vinden het lastig om huilen en boos zijn te accepteren. Zij proberen vaak hun kind zo snel mogelijk te laten ophouden met huilen of roepen. Toegeven, straffen of mee escaleren gebeuren snel om zo de rust terug te brengen. Waarom eigenlijk? Het is zinvol om jezelf deze vraag te stellen omdat het antwoord onlosmakelijk samenhangt met jouw reactie op moeilijk gedrag.

Wedden op twee paarden

Omgaan met moeilijk gedrag van je adoptiekind tijdens de prille hechtingsperiode is als wedden op twee paarden zonder dat ze verliezen van elkaar. Je zet zowel in op graag zien, als op grenzen stellen. Opvoeden in die periode (en ook daarna) is dus geen of-of verhaal, maar een en-en verhaal. Dit is makkelijk gezegd en niet onmogelijk om te doen.

Inzetten op hechting doe je door te vertragen en het tempo van je kind te volgen, net als bij een pasgeboren baby. Je kijkt en luistert aandachtig en probeert geen enkel signaal te missen. Bij elk signaal vraag je je af: wat betekent dit? Honger? Krampjes? Bij oudere kinderen verloopt dit net hetzelfde. Waar heeft hij/zij belangstelling voor? Waar wordt hij/zij angstig of blij van? Wat trekt hem/haar aan, wat vermijdt hij/zij?

• Speel in op wat je bij je kind ziet. Kiest het speelgoed dat eigenlijk voor jongere kinderen bestemd is? Zet dan het ‘moeilijkere’ speelgoed even in de kast. Je kan ook speelgoed mondjesmaat geven, in plaats van alles in de kamer voor het grijpen te laten staan.
• Maak je woning voor je kind zo overzichtelijk mogelijk. Als de wereld om hem/haar heen overzichtelijk en voorspelbaar is, voelt die veiliger en zal je kind zich eerder kunnen ontspannen.
• Babbel tegen hem/haar, zoals je ook gedaan zou hebben als hij/zij als baby bij jou was gekomen. Benoem waarmee je bezig bent en wat je je kind ziet doen, ziet eten enz… Verwoord ook de kleinste initiatieven die je kind neemt, zodat het weet dat het gezien wordt en handelingen opgemerkt worden.
• Ook structuur in tijd biedt veiligheid. Hanteer een dagprogramma met herkenbare vaste punten (rituelen) en wees consequent met duidelijke regels.

Deze ideeën passen binnen de inhaalstrategie van Truus Bakker om hechting na aankomst te ondersteunen. Los van de leeftijd van het kind ga je terug naar de basis: veiligheid inbouwen zoals je dat doet bij een baby.

Hoe pak je een woedebui best aan?

• Tijdens een woedebui is je kind niet goed bereikbaar. Troosten of boos zijn heeft geen invloed. Laat je kind uitrazen.
• Reageer niet door zelf ook boos te worden. Blijf rustig en liefdevol. Als je zelf bv. begint te roepen, leert je kind indirect dat roepen een gepaste manier is om te reageren.
• Negeer de woedebui indien mogelijk. Blijf, als dit nodig is, in dezelfde ruimte.
• Volledig isoleren is af te raden. Blijf bij je kind zonder er aandacht aan te schenken. Nabij blijven kan tijdens een driftbui veiligheid geven.
• Maak nà de woedebui de regel duidelijk of motiveer waarom je je kind iets verbiedt. Wees hierin beknopt, maar warm en duidelijk. Een afspraak formuleer je daarom best in concrete en positieve termen. Welk gedrag wil je wel zien, in plaats van welk gedrag wil je niet zien? Bijvoorbeeld: “Je mag niet met de bal in huis spelen omdat je dan dingen kapot kan maken.  Je mag wel in de tuin spelen met de bal. Ik wil, na de afwas, wel samen met jou buiten spelen”.
• Wees consequent. Geef niet toe na een woedebui. Anders leert je kind dat een woedebui een manier is om zijn/haar zin te krijgen.
• Keur het gedrag van je kind af, maar niet het kind, bv.: ‘spullen kapot maken, mag niet’ in plaats van ‘jij bent een driftkikker’. Blijf zelf rustig en probeer begrip te hebben voor je kind en de reden van die boosheid. Benoem dit ook.
• Heeft je kind geen regel overtreden en is hij/zij ‘enkel’ ontploft? Dan hoeft je kind zich na de driftbui niet te verontschuldigen. Hij/zij heeft moeite om zichzelf te reguleren. Dit is een leerproces met vallen en opstaan. Wanneer het eens niet lukt, is dat geen reden om zich te excuseren.
• Herstel altijd nadat er een moeilijke situatie was. Zo leert je kind dat het, ook als het iets fout doet, nog steeds gewaardeerd wordt en de relatie nog goed is. Dat doe je door het voorval achter je te laten en altijd opnieuw liefdevol met je kind om te gaan.
• Waardeer en bevestig je kind zoveel mogelijk voor dingen die al (een beetje) goed lopen voor haar/zijn inzet, ook al lukt het nog niet zo goed. Bv.: “Ik zie dat je je best doet en dat vind ik fijn. Het lukt nog niet altijd om rustig te blijven en dat is ok”.

Bronnen

Hoezo, geadopteerd?!
WAN – Adoptie: het eerste jaar na aankomst
WAN – Boosheid en agressie gekleurd door adoptie
Interne opleiding rond pesso-therapie door. I. Cafmeyer
H. Omer (2015). Waakzame zorg. Hoe je als ouders je kinderen houvast kunt bieden als dat nodig is. Hogrefe Uitgevers.
N. Vliegen, E. Tang, P. Meurs (2017). Van kwetsuur naar litteken. Hulpverlening aan kinderen met complex trauma. Pelckmans Pro.