Het Afstammingscentrum: een update

Dit artikel verscheen eerder in het VAG magazine.

Het Afstammingscentrum: dag in dag uit werkt hun team rond ontzettend uiteenlopende afstammingsvragen.  Na de oprichting van het centrum op 1 april 2021 zitten we opnieuw rond de tafel met Joyce Bex en Katrien Govaert, twee trajectbegeleiders, en blikken we terug.

Voor degenen die nu voor de eerste keer over het Afstammingscentrum lezen: wat moeten ze weten? 

Katrien: Het Afstammingscentrum is opgericht en gesubsidieerd door de Vlaamse Overheid. Iedereen wiens juridische verwantschap niet gelijk staat aan de biologische verwantschap kan met afstammingsvragen bij ons terecht.

We ondersteunen bij zoektochten naar verwanten, maar ook wanneer gevonden wordt, blijven we ondersteunen in het contact en kunnen we bemiddelen. Soms zijn mensen bijvoorbeeld niet op de hoogte van het bestaan van onze cliënt. Dan veroorzaakt dat wel een redelijke schok. Ook die mensen moeten dan een stuk opgevangen worden om hun verhaal te kunnen doen, vooraleer ze over de brug kunnen komen naar de vragen van de cliënt toe. Mensen die niet op zoek willen gaan naar verwanten, maar louter hun (adoptie)dossier willen opvragen of inkijken, kunnen ook bij ons terecht. 

Joyce: Samengevat zijn er drie luiken binnen onze werking. Eerst is er het informeren en sensibiliseren over afstammingsvragen. Daarnaast zijn er de individuele trajecten met psychosociale ondersteuning. Hierbinnen valt o.a. het opvragen van (adoptie)dossiers, het opstarten van zoektochten en bemiddeling zoals Katrien vertelde. Het derde, en laatste luik, is de expertisepoot. Hierin hebben we de opdracht om informatie over en kennis rond afstammingsvragen toegankelijker te maken. Momenteel wordt deze opdracht met de beperkte financiële middelen ingevuld, bijvoorbeeld via onze website. We hopen uiteraard dat deze opdracht op lange termijn specifieker kan worden uitgewerkt.

Waarom werd het initieel opgericht?

Joyce: Heel concreet kwam het oprichtingsdecreet er op 26 april 2019 naar aanleiding van het expertenpanel rond gedwongen adopties. Geadopteerden, donorkinderen en metissen van de (Belgische) kolonisatie eisen sinds lang meer openheid en toegang tot informatie over hun herkomst en hun adoptie, donorconceptie, verplaatsing vanuit de Belgische koloniën. Met de oprichting van het Afstammingscentrum heeft de Vlaamse overheid op deze vraag willen antwoorden.

Het Afstammingscentrum is vrij uniek. Niet alleen in België, maar ook internationaal. We merken dat er niet echt een centrum bestaat dat alle doelgroepen verwelkomt die wij verwelkomen. In het buitenland bestaan er wel centra specifiek voor donorkinderen of geadopteerden. Bovendien ondersteunt het Afstammingscentrum ook personen die niet binnen deze doelgroepen vallen, maar wel vragen hebben van wie ze afstammen doordat de juridische en genetische verwantschapsbanden niet overeenkomen.

Zijn er sinds jullie bestaan veranderingen binnen het centrum gebeurd?

Katrien: De krijtlijnen van onze werking waren al grotendeels uitgezet door de Stuurgroep van het Afstammingscentrum, waarin leden van onze doelgroepen zetelden. Momenteel is diezelfde stuurgroep van vorm veranderd en zijn ook personen met expertise op deze onderwerpen lid. Zij bepalen mee de inhoudelijke koers van het Afstammingscentrum.

In het eerste jaar startten we met een team van vier personen en zijn we volop bezig geweest met te verkennen hoe een begeleiding er moet uitzien. We werkten aan een stappenplan: een intern document om de diversiteit aan vragen op een uniforme manier op te vangen en behandelen. Dat stappenplan was er al vanaf het begin, opgemaakt door de Stuurgroep, maar we hebben dat in het eerste jaar in grote mate verfijnd. In het stappenplan laten we ook de mogelijkheid om zoveel mogelijk op maat te werken: het maximum aantal gesprekken ligt niet vast, we kunnen bij ons op kantoor of online afspreken en in de frequentie van de gesprekken volgen we het tempo van de cliënt.

Joyce: Er zijn niet alleen veranderingen binnen het centrum, maar ook daarbuiten. In het begin kende niemand het Afstammingscentrum of de bedoeling ervan. Daarom investeerden we de voorbije twee jaar enorm veel tijd in netwerken, kennismaken met diverse organisaties en instanties en personen in overheidsinstellingen. Ook nu zijn we nog altijd actief bezig met het uitbreiden van ons netwerk. Zeker op internationaal vlak is dat heel belangrijk, bijvoorbeeld wanneer wij met (adoptie)diensten in herkomstlanden contact opnemen om een adoptiedossier op te vragen of omgekeerd.

Wat zijn enkele misvattingen die mensen hebben over het Afstammingscentrum?

Joyce: Dat wij de privacy van mensen schenden.

Katrien: Inderdaad, wij gaan niet zomaar aan de deur van mensen staan. Bij het leggen van contact met de gezochte persoon schrijven we een eerste brief. Hierin geven we de identiteit van de zoeker, onze cliënt, niet prijs. Het is een brief waarin we vragen om ons te contacteren omdat ze mogelijk kunnen helpen bij de zoektocht van een client. We spreken altijd heel goed af met onze cliënt over wat er wel en niet mag prijsgegeven worden. Maar ook omgekeerd. Van zodra wij contact hebben met iemand of iemand contact opneemt met ons, omdat we die een brief geschreven hebben, spreken wij heel goed af hoe die informatieoverdracht zal gebeuren.

Joyce: Door een brief te gebruiken proberen we de gezochte persoon ook voldoende afstand en tijd te geven om wel of niet te reageren. Stel dat die persoon niet reageert, dan wachten we minimum een maand voordat we een tweede brief sturen waarin we iets meer prijsgeven over de cliënt (naam en geboortedatum). We sturen maximum een derde brief, maar daarna stopt het ook langs onze kant, omwille van die privacy.

Katrien: En wanneer iemand reageert met de boodschap dat die er niets mee te maken wil hebben, dan proberen we te achterhalen wat de betekenis daarvan is. Maar we gaan niet pushen of bruuskeren. Op het moment dat die persoon aangeeft er niet op in te willen gaan of die reageert niet, dan stopt het ook voor ons.

Op welke manier zijn de soort vragen die jullie ontvangen de voorbije jaren veranderd?

Joyce: Officieel, bij de start, waren onze doelgroepen binnenlands en transnationaal geadopteerden, donorkinderen en metissen van de kolonisatie. We merkten echter al vrij snel dat er een grote, andere groep is van mensen die tijdens hun leven geconfronteerd worden met familiegeheimen, bijvoorbeeld: “Blijkbaar is mijn vader niet degene waarvan ik dacht dat hij mijn vader is”. De grootste groep is nog altijd die van de transnationaal geadopteerden, maar in verhouding met de andere vragen, merken we dat er heel veel vragen rond familiegeheimen zijn.

Katrien: Het maatschappelijk beeld op afstammingsvragen verandert ook: van het problematiseren van afstammings- en zoekvragen, naar het normaliseren ervan. Steeds meer en meer mensen beginnen te begrijpen dat dit geen probleem is, dat dit zeer normale vragen zijn en dat kennis daarover tot het recht van een persoon behoort. Gelukkig.

Op welke realisaties zijn jullie echt trots?

Joyce: Ik ben er trots op dat we bijdragen aan die verschuivingen binnen het maatschappelijk beeld, wat Katrien zonet vertelde, waarbij het kennen van je herkomst wel degelijk van belang is bij het vormen van je eigen identiteit. Het Afstammingscentrum heeft ondertussen ook wel naam gemaakt, denk ik. Van zodra er een thema rond afstamming of verwantschap aan bod komt in de media, worden we gecontacteerd. Recent werden we bijvoorbeeld door de VRT gecontacteerd om onze mening over de donoranonimiteit te delen.

Katrien: Voor mij is het nog iedere keer echt groot feest als we iemand vinden. Ik leef heel hard mee en ben blij in de plaats van de cliënt wanneer die een verwante vindt. Soms kunnen we door niet zo veel tussenkomst echt iets betekenen in een belangrijk aspect van iemands leven.

Joyce: Ik ben ook wel trots op onze cliënten. Het is zo’n grote stap om naar het Afstammingscentrum te komen. De grootste groep die naar hier komt zijn volwassenen, mensen die al lang met vragen zitten. Zij groeiden vaak op met de gedachte: “ik mag geen vragen stellen over mijn herkomst, want dan ben ik ondankbaar”. Wij ondersteunen en geven erkenning aan deze vragen. Uiteraard verwijzen we ook door als dat nodig is of als die persoon dat zelf wil.

Het Afstammingscentrum kreeg voor de periode 2023-2024 extra projectsubsidies. Waar zetten jullie op in?

Katrien: Twee nieuwe trajectbegeleiders, waardoor ons team nu in totaal met zes is.

We kregen heel veel aanmeldingen op korte tijd. Op een bepaald moment waren het er tien per week. Zo’n toestroom konden we niet bolwerken. Jammer genoeg voerden we daarom vanaf de zomer 2022 een wachtlijst in. Dat is geen pretje. Mensen zijn soms al jarenlang met dat proces bezig. Aan hen zeggen dat ze nog een paar maanden moeten wachten, doe je liever niet. Vanaf het moment waarop iemand die vraag stelt, moet je eigenlijk kunnen ondersteunen.

Met de extra projectsubsidie wierven we dus twee trajectbegeleiders van 80% aan. Onze nieuwe collega’s zijn erin gevlogen en zijn ondertussen goed op dreef. Met hen erbij hebben we in ons team van trajectbegeleiders verschillende achtergronden: sociale wetenschappen, psychologie en orthopedagogiek.

Mijn laatste vraag is: wat hopen jullie nog te bereiken en hoe zijn jullie van plan om dat te bereiken?

Katrien: Als ik echt eens mijn toverstaf mag gebruiken, dan droom ik van een heel groot Afstammingshuis, waar iedereen met gelijk welke vraag over afstamming terecht kan. Ook zonder decretale beperkingen, zoals bij het DNA-onderzoek (voor DNA-onderzoek werkt het Afstammingscentrum samen met het Centrum voor Menselijke Erfelijkheid, verbonden aan het UZ Leuven. Zij onderhouden een databank waarin enkel stalen via het Afstammingscentrum kunnen opgeslagen worden met het oog op mogelijke matches tot de eerste graad, nvdr.). Ook een huis zonder financiële beperking, waarbij er steun is voor zoektochten ter plaatse of terugreizen en dergelijke meer. Ook naar donorkinderen toe, denk ik, dat er nog meer mag gebeuren.

Joyce: Ik denk dat ik het nog groter zie: ik verwacht een Afstammingscentrum of -huis in elk land. Momenteel zijn we als enig Afstammingscentrum, binnen België, gewoon nog te beperkt. Als er in elk land een centrum opgestart kan worden, kunnen we zoveel vlotter samenwerken met herkomstlanden. Het zou ook voor cliënten veiliger aanvoelen om terug te reizen naar het land van herkomst, wetende dat daar ook naar professionele ondersteuning kan worden gevraagd.

Daarbij is het niet alleen voor geadopteerden hier, maar ook voor de eerste families daar, alleen maar een win-winsituatie. Ook zij kunnen dan beroep doen op professionele ondersteuning. Hetzij qua informatie ontvangen, individuele trajecten en/of bemiddeling. Hierbij is er dan ineens ook gratis ondersteuning in de mogelijke culturele verschillen die geadopteerden uiteraard niet altijd kunnen weten. Bijkomend valt de taalbarrière weg, waardoor hoogoplopende tolkkosten kunnen worden vermeden. En nog zoveel meer…

Katrien: Eigenlijk willen we dat er op geen enkel vlak nog drempels zijn om het recht op afstammingsinformatie te waarborgen. Ik denk dat dat onze grote droom is.

Bedankt voor jullie tijd!

Bij het Afstammingscentrum kan je terecht met al je vragen over afstamming en zoektochten naar verwanten. Het centrum is alle weekdagen telefonisch beschikbaar tussen 14u en 16u op het nummer 09/277 04 43. Je kan ook mailen kan naar info@afstammingscentrum.be. Via de website www.afstammingscentrum.be kan je ook anoniem contact opnemen.

Gepost in: Interview