Opvoeden in de eerste periode na aankomst van je adoptiekind

Kinderen doorlopen in het algemeen allemaal hetzelfde traject. Ze ontwikkelen in verschillende leeftijdsgebonden fasen en groeien op tot volwassenen. Ze leren praten, lopen en de wereld rondom hen begrijpen. Als ouder begeleid en ondersteun je je kinderen doorheen deze fasen. Dat is ‘opvoeden’ in een notendop.

Elke ouder wordt met deze uitdaging geconfronteerd. Maar het opvoeden van adoptiekinderen vraagt soms een specifieke aanpak omdat ze een voorgeschiedenis meedragen die bepaald gedrag in de hand kan werken.

Een gezonde opvoeding begint bij hechting

Vertrouwen is de basis voor elke relatie en dus ook erg belangrijk in de opvoeding. In de prille periode na de aankomst van je adoptiekind staat het opbouwen van een veilige hechtingsrelatie centraal. Er moet een wederzijds vertrouwen groeien met je adoptiekind.

Vanaf het eerste contact tussen jou en je kind start het wennen aan elkaar en de nieuwe gezinssituatie. Je kind heeft, ongeacht de leeftijd, een voorgeschiedenis. Hij komt uit een ander land, pleegezin of kindertehuis en heeft misschien nare dingen meegemaakt tijdens de zwangerschap of na de geboorte. Die ervaringen zullen zijn reacties op de nieuwe situatie meebepalen.

We kunnen in grote lijnen 4 vormen van hechtingsgeschiedenis onderscheiden. Dit kan je helpen als ouder om bij ontwikkelingsproblemen de ruimere context te zien en af te leiden welk gedrag je kan verwachten.

1. Je adoptiekind werd goed verzorgd en was veilig gehecht. Hij zal daarom bij adoptie met rouw en verlies geconfronteerd worden. De positieve herinnering aan de veilige hechtingsrelatie zal hem echter stimuleren om contact te zoeken met volwassenen.
2. Je adoptiekind was gehecht aan een persoon, maar werd niet goed verzorgd (verwaarlozing, mishandeling). Hij zal zich eerder wantrouwig en terughoudend opstellen. 
3. Je adoptiekind werd goed verzorgd, maar kon zich niet aan iemand hechten. Hij heeft nooit het gevoel gehad dat iemand met hem begaan was en heeft nooit troost of steun gekend. Hij weet niet wat een intieme relatie is en is blij met alle aandacht die hij krijgt (allemanskindje). Dat maakt dat hij niet trouw is in relaties.
4. Je adoptiekind heeft geen zorg gekend en had ook niemand aan wie hij zich kon hechten. Zijn wereld was onvoorspelbaar en bedreigend (straatkinderen, kinderen in overvolle kindertehuizen). Er zullen veel positieve ervaringen nodig zijn om zijn vertrouwen in mensen op te bouwen.

Dit kan een leidraad vormen om bepaald gedrag van je kind te begrijpen, maar eigenlijk is elk geval uniek. Ieder kind reageert op basis van zijn eigen voorgeschiedenis en temperament. Het is daarom belangrijk je kind goed te observeren en aan te voelen.

Sensitiviteit en responsiviteit

Om je kind te kunnen aanvoelen, moet je als adoptieouder in staat zijn de adoptiebril van je kind op te zetten. Stel je de vraag ‘Hoe ziet en ervaart hij de dingen?’. Zo zal je concrete situaties en gedragingen beter kunnen plaatsen en kan je ook op een gepaste manier reageren.

In dit kader heeft men het over sensitiviteit en responsiviteit. ‘Sensitief zijn’ betekent goed letten op de signalen die je kind uitzendt en de behoeften die hij kenbaar maakt. Deze signalen kunnen bestaan uit gelaatsuitdrukkingen, lichaamshoudingen of bepaalde gedragingen. Als je adequaat op dat signaalgedrag inspeelt, ben je responsief. Je kind voelt zich begrepen en gesteund. De basis voor een veilige relatie groeit.

Opvoeding en adoptie

Vaak weet je wel hoe je moet reageren op het gedrag van je kind, maar af en toe slaat de twijfel toe. Als adoptieouder vraag je je af of bepaald gedrag gelinkt is aan de voorgeschiedenis van je adoptiekind. Dat kan, maar hoeft niet altijd het geval te zijn.

We geven enkele tips bij veelvoorkomende problemen.

Slapengaan

Goed slapen is gezond voor je kind. Hij heeft zijn nachtrust nodig om te ontwikkelen. Adoptiekinderen kampen soms met slaapproblemen. Ze hebben nachtmerries, zijn gespannen door de grote veranderingen of hebben scheidingsangst.

Wat kan je doen?

• Zet eerst en vooral de adoptiebril van je kind op. Het is best beangstigend om alleen in een groot bed te slapen in een donkere kamer wanneer je vroeger een bed deelde met andere kinderen of op een matje in een halfdonkere slaapzaal sliep. Ook de angst om dingen niet meer te overzien of om alleen wakker te worden houdt kinderen soms uit hun slaap.
• Speel verstopspelletjes. Zo leert je kind dat als je uit het gezichtsveld bent, dit niet betekent dat je verdwenen bent.
• Zorg voor een vast avondritueel en vermijd hierbij opwinding.
• Heeft je kind moeite met inslapen, blijf dan bij hem tot hij slaapt.
• Gebruik een nachtlampje om de kamer zacht te verlichten.
• Leg een kersenpitkussen in bed om de warmte van andere kinderen na te bootsen.
• Zorg dat je zelf ook uitgeslapen bent en spreek een beurtrol af met je partner. Een uitgeputte ouder kan zijn kind minder goed bieden wat het nodig heeft.

Etenstijd

Peuters kunnen heel eigenwijs zijn als het gaat over eten: ze ontwikkelen een eigen willetje, hun smaak verandert, ze hebben minder eten nodig, ... Voor adoptiekinderen komt daar nog eens bij dat voedsel en eetgewoonten vaak sterk afwijken van wat ze gewend waren.

Wat kan je doen?

• Is je baby het gewend zijn flesje zelfstandig leeg te drinken, dan zal hij het bedreigend ervaren als jij plots het flesje geeft en toekijkt. Vermijd oogcontact en neem je kind bijvoorbeeld op schoot met zijn rugje naar jou.
• Accepteer dat er soms wat geknoei is aan de eettafel. Als jouw kind het gewoon was met de handen te eten of op de grond, dan is het een enorme aanpassing om aan tafel te zitten en met bestek te eten.
• Waak erover dat eten in een ontspannen sfeer gebeurt. Vermijd een strijd, want dan maak je het probleem alleen maar erger.
• Als jouw kind enorm veel eet – als reactie op het weinige en eenzijdige eten dat hij vroeger kreeg – schep dan zijn bordje niet te vol en zet de kookpot niet op tafel. Geef je kind in dat geval ook af en toe een tussendoortje. Zo weet hij dat er geen schaarste is en dat er altijd eten in huis is.

Verlies en rouw

Eenmaal je kind in zijn nieuw gezin terecht komt, kan een gevoel van verlies hem overvallen: verlies van de biologische ouders of verzorgers, de vertrouwde omgeving, geuren, geluiden, … Niet elk kind uit dit op dezelfde manier.

Wat kan je doen?

• Kijk samen naar foto’s of videobeelden van het geboorteland.
• Sta je kind toe dit verdriet te uiten. Dit kan op verschillende manieren gebeuren: in spel, fantasie, knutselen.
• Heb respect voor het verdriet dat je kind uit en zie dit als een positief teken: je kind voelt zich comfortabel genoeg om zijn gevoelens te tonen.
• Geef mee dat verlies bij het leven hoort.

Opvallend gedrag

Adoptiekinderen vertonen soms opvallend gedrag. Het kan gaan om overlevingsgedrag dat ze hebben ontwikkeld in het geboorteland of een reactie op de veranderingen die ze ervaren.

Wat kan je doen?

• Vertoont je kind antisociaal gedrag (bv. spullen stelen, schreeuwen, vechten)? Dit kan overlevingsgedrag zijn. Hij komt misschien uit een omgeving waar de wet van de sterkste gold en hij zijn mannetje moest staan. Wees zelf consequent en geef het goede voorbeeld van vriendelijk en prosociaal gedrag. Beloon zoveel  mogelijk het gewenste gedrag met complimenten, knuffels, dikke duimen. Voorkom in plaats van genees door duidelijke, positieve afspraken. Wanneer een afspraak toch wordt overtreden, geef dan op een rustige manier de grens aan. In een latere fase, wanneer er een basis van hechting is, kan je licht storend gedrag negeren. 
• Is je kind ogenschijnlijk heel gemakkelijk en legt hij vlot contact zonder onderscheid te maken tussen jou, de buren of vreemden? Dan moet hij leren selectief te zijn in relaties (allemanskindje). Beperk gedurende de eerste periode de contacten van je kind buiten het gezin en breid geleidelijk aan uit. Geef hem de tijd om te wennen aan zijn nieuwe nest.
• Toont je kind nooit pijn, blijdschap of verdriet en lijkt hij uitermate zelfredzaam? Dan is het belangrijk hem te laten weten dat je oprecht geïnteresseerd bent en meeleeft in goede en slechte tijden. Speel samen spelletjes en deel positieve emoties. Hij zal op die manier begrijpen dat ook negatieve emoties zoals verdriet, angst en woede mogen geuit worden.
• Is je kind overmatig aangepast, beleefd en netjes? Dan is hij misschien bang om fouten te maken en probeert hij het ideale kind te zijn. Dit kan wijzen op een negatief zelfbeeld. Moedig je kind aan zichzelf te zijn. Doe samen dingen waarvan je geniet. Zo biedt je het kind de kans te ervaren dat je plezier aan hem beleeft.
• Vertoont je kind klampgedrag en scheidingsangst? Dan vertrouwt hij nog onvoldoende op zichzelf en zijn omgeving. Neem hem zo lang als nodig overal mee met je naartoe. Laat hem ervaren dat je er altijd voor hem zal zijn. Vermijd zoveel mogelijk de scheiding tussen het kind en voornaamste hechtingspersoon.
• Vertoont je kind clownesk en bravoure gedrag? Dan durft hij misschien zijn echte gevoelens niet te uiten en overschreeuwt hij deze. Geef het goede voorbeeld en toon zelf zowel je positieve als negatieve emoties. Zo begrijpt hij dat iedereen emoties heeft, je emoties mag uiten en deze gewaardeerd en aanvaard worden. Beloon je kind als hij zich eens van zijn kwetsbare kant laat zien.
• Seksueel getint gedrag kan verschillende oorzaken hebben. Je kind kan geconfronteerd zijn met seksueel gedrag en zich hier tegen afzetten door lichamelijke nabijheid te schuwen. Laat je kind zijn grenzen aangeven en respecteer dit. Omgekeerd kan je kind zich seksueel uitdagend gedragen. Dit kan aangeleerd zijn in het geboorteland. Leg aan je kind uit dat er grenzen zijn, zonder te veroordelen.

Durf hulp te vragen

Opvoeden vraagt energie, tijd en moeite. Dit gaat niet altijd vanzelf. Het is geen teken van zwakte als je om raad vraagt wanneer je kind moeilijk te interpreteren signalen uitzendt.

Steunpunt Adoptie is gespecialiseerd in nazorg bij adoptie. Heb je opvoedingsvragen of nood aan een luisterend oor, dan kan je ons contacteren per telefoon (078 151 327) of mail (nazorg@steunpuntadoptie.be). Wil je graag een persoonlijk gesprek, dan kan je een afspraak maken met één van onze nazorgmedewerkers.

Stevig op weg

Op regelmatige basis organiseren we vorming en training over deze thematiek. Kijk in onze kalender voor de groepsbegeleiding 'Stevig op weg na aankomst van je kind'. Deze training geeft inzicht in de moeilijke hechting met adoptiekinderen, biedt handvatten om mee aan de slag te gaan en versterkt adoptieouders in hun rol als ouder. Heel wat zaken die in dit artikel werden besproken, komen aan bod.

Via deze begeleiding willen we adoptieouders ondersteunen in de opbouw van een veilige hechtingsrelatie met hun adoptiekind. De begeleiders gaan samen met de deelnemers aan de slag en  de vertrekken vanuit concrete situaties.

Meer weten?

• Hoezo, geadopteerd?! Een leidraad voor adoptieouders. De Coene Fien, Uitgeverij Ray of Hope (2011).
• Adoptie en hechting als proces. Informatie voor ouders. Kobussen Rita, Uitgeverij Stichting Adoptievoorzieningen (2008)
• Adoptie: het eerste jaar na aankomst. Willems Loes, Uitgeverij WAN (2008).

Gepost in: Zo doe je dat